آنچه از تعریف های اقتصادی بر می آید و در حتی در گزارش های دولت هم به آن اشاره شده است فقر دو گونه دارد، فقر شدید و فقر مطلق که بر این اساس فقر شدید به خانوارهایی اطلاق می‌شود که "اگر تمامی درآمد خانوار صرف تهیه غذا شود سرپرست خانوار قادر به تأمین (2000) کیلو کالری روزانه برای هر فرد بر مبنای سبدمطلوب غذایی نباشد" و  فقر مطلق   هم شامل خانوارهایی می شود که به لحاظ درآمدی قادر به تأمین حداقل نیازهای اساسی خوراکی و غیرخوراکی (مسکن، پوشاک، درمان و آموزش) خود نباشد. 

بیشتر بخوانید:

آمار امیدوارکننده وزیر اقتصاد از اقتصاد ایران

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی که مسئولیت شناسایی فقرا را در بین خانوارهای مورد حمایت برعهده دارد ، تا کنون هیچ گزارشی در مورد تعریف فقر، خط فقر، شمار فقرا و برنامه های حمایتی از آنها منتشر نکرده است. در عین حال سازمان برنامه و بودجه بر اساس تعریفی که از فقر شدید و فقر مطلق دارد، تعداد خانوارهای زیر خط فقر را بیش از 2 میلیون و 858 هزار خانوار اعلام کرده است.

به طور حتم دولت در طراحی برنامه های خود به لحاظ درآمدی خط فقری را برای شناسایی این افراد در نظر گرفته است که ضرورت دارد آن را اعلام کند. آنچه در صحبت «حذف فقر مطلق» مسئولان به چشم می خورد «پرداخت 70 درصد حداقل دستمزد به سه لایه از مردم» است.

*پرداخت 70 درصد حداقل دستمزد به سه لایه از مردم

ربیعی چندی پیش در مورد خط فقر در کشور گفته بود: این یک مفهوم ذهنی است و ممکن است فقر قابلیتی در جامعه داشته باشیم، این فقر درآمدی یا در منطقه‌ای بیشتر احساس شود؛ به‌گونه‌ای که به‌نظر بنده فقر شهری بی‌رحمانه‌تر از فقر روستایی است زیرا در آنجا زندگی‌ها با هم مقایسه می‌شوند. 

وی در مورد عدد و رقم این شاخص گفت: باید کف زندگی را ببینیم و برنامه‌ای در بحث لایحه بودجه داریم که به سه لایه از مردم 70درصد حداقل دستمزد داده شود.

وی تصریح کرد: در این برنامه، مددجویان امداد و بهزیستی، پشت‌نوبتی‌های بهزیستی، زنان سرپرست خانوار که دچار فقر شده‌اند، آسیب‌دیدگان اجتماعی مانند به زندان رفتن اعضای خانواده، بیماران صعب‌العلاج و روستاهایی که دچار آسیب هستند و حداقل‌بگیرهای بیمه‌های اجتماعی شناسایی شده‌اند.

وزیر رفاه در مورد این سه لایه که قرار است 70درصد حداقل دستمزد را دریافت کنند، گفت: لایه پایین و کف جامعه آنهایی هستند که مانند سالمندان و معلولان، همیشه این درآمد را باید بگیرند، لایه دوم، افرادی هستند که به اندازه‌ای درآمد دارند اما حداقل را می‌گیرند و لایه سوم، افرادی هستند که در ظرف یک سال تحت پوشش قرار می‌گیرند، اما سپس توانمند شده و در طرح‌های اشتغال ما می‌روند. 

*راه بی راهه دولت در تعیین خط فقر

پرداخت معادل 70 درصد حداقل دستمزد به عنوان سقف پرداخت انتقالی به خانوادهای فقیر رقمی معادل 779هزار و 898 تومان است. اما با توجه به اینکه حداقل دستمزد در چانه زنی بین دولت،کارگران و کارفرمایان کم و زیاد می‌شود ملاک درستی برای تأمین حداقل ممکن رفاه یا همان فقر مطلق نیست و باید دید آیا با این رقم می توان هزینه های خوراکی، مسکن، پوشاک، آموزش و درمان یک خانوار را تعیین کرد؟

به نظر می رسد که تعریف خط فقر مطلق در برنامه های عملیاتی دولت غایب مانده است. رقم 779 هزار تومان به رقم 1.9 دلار برای هر نفر در روز که توسط بانک جهانی به عنوان خط فقر مطلق و برای اندازه گیری و مقایسه فقر در سطح بین المللی است نزدیک است،چرا که اگر متوسط بعد خانوار را 3.5 نفر و نرخ دلار را 4200 تومان در نظر بگیریم، خط فقر به این رقم نزدیک می شود. اما بسیاری از کارشناسان اقتصادی اعتقاد دارند که در نظر گرفتن معیار1.9 دلار برای هر نفر درست  نیست،‌چرا که تبدیل دلار به ریال به گونه ای که یکسان سازی ارزش واقعی هزینه های خانوار ایرانی و  غیرایرانی وجود ندارد ممکن نیست.

نظام تعرفه‌ها، محدودیت‌های مقداری و هزینه بالای مبادله که به دلایل متعددی بر تجارت خارجی کشور حاکم است همگی در کنار فقدان بازار ارز و نظام کنترل دستوری قیمت‌ها از جمله عواملی هستند که مانع از داشتن معیاری مناسب برای تبدیل ارزش واقعی دلار به ریال می‌شوند.

 از دیگر انتقادات وارده به روش محاسبه دولت این است که معیار 1.9دلار در هر روز بانک جهانی بر مبنای حداقل ممکن رفاه در 15کشور از فقیرترین کشورها در دهه 80قرن بیستم محاسبه شده است و شاید شایسته نباشد که معیار حداقل رفاه ممکن خانوارهای ایرانی در دهه دوم قرن بیست و یکم را با حداقل رفاه ممکن فقیرترین کشورهای چهار دهه پیش یکسان در نظر گرفت.

 با توجه به این وضعیت به نظر می‌رسد که رسیدن به هدف دولت برای حذف فقر مطلق بی نتیجه باقی بماند.

سازمان برنامه و بودجه هم اخیرا گزارشی مبنی بر«برنامه‌های حمایتی دولت برای کاهش فقر» ارائه کرده است.  برداشت ها از گزارش دولت این را می‌رساند که باز هم تعریف مشخصی در برنامه های دولت دیده نمیشود و خط فقری به طور دقیق تعیین نشده است و مشخص نیست در حال حاضر منظور از فقر مطلق چیست.